Er zijn in Nederland ongeveer 50 soorten. In de naburige landen zijn er tot nu toe aanmerkelijk meer. Wellicht dat er nog veel soorten kunnen worden toegevoegd aan de Nederlandse soortenlijst bij verder onderzoek.
Ze zijn tot 6mm groot. De determinatie van soorten is vrij moeilijk en een goede soorten determinatie tabel is niet beschikbaar. De informatie is nog verspreid over meerdere publicaties. Weia heeft een eenvoudige tabel gemaakt waar onderscheid op subfamilie en tribus niveau kan worden gemaakt. Enkele Motmuggen zijn op soortniveau te onderscheiden.
zie FOTODETERMINATIE TABEL WEIA REINBOUD OP WAARNEMING.NL. VERDERE DETAILS FOTODETERMINATIE TABEL WEIA REINBOUD OP WAARNEMING.NL.De kenmerken van motmuggen zijn: erg harig zowel op de borst als op de vleugels; de vleugelharen (die vaak soortkenmerkend zijn) vallen er gemakkelijk af bij vangst; de vleugeladering (aantal R aders 4 of 5) ; de vleugel lengte en verhouding vleugelbreedte tot vleugellengte is een secundair determinatiekenmerk voor veel soorten. Getallen zijn gegeven in door Weia samengestelde tabel.
De motmuggen zijn kort en gebogen. Het eerste buiksegment (sterniet) is sterk gereduceerd waardoor de rug langer is dan de buik. Het achterlijf is daardoor gekromd.
Onderverdeling Familie PSYCHODIDAEBijdrage over urbane Motmuggen van Louis Bouman.
De meest algemene soorten in het urbane milieu zijn soorten in vervuild water en riolen. Deze betreffen vooral Psychoda soorten met meest voorkomende soorten binnenshuis Psychoda cinerea, P. satchelli, P. albipennis, P. alternata. De meest algemene motmug is Clogmia albipunctata.
Andere urbane soorten zijn Philosepedon humeralis en Trichopsychoda hirtella (bron: Louis Bouman zie boven).
De Psychodinae zijn polyvoltine d.w.z. dat ze meerdere generaties per jaar hebben. De Trichomyiinae zijn univoltine d.w.z. ze hebben slechts een generatie per jaar.
Alleen de Sycorax silacea is een bloedzuigende soort. Deze soort onderscheid zich ook van de andere motmuggen doordat hij minder harig is en een andere vleugeladering heeft.
Slechts weinig soorten zijn van foto te herkennen. Een belangrijke eerste kenmerk is de vleugelstand. De vleugelstand is dakvormig is de Subfamilie Psychodinae Tribus Psychodini met de geslachten Psychoda 14 soorten en Tinearia (2 soorten). De andere Tribus en soorten hebben de vleugels in vlakke, horizontale stand.
Een foto van de vleugels waarin de vleugeladering en het beharings patroon en kleurvlekjes goed te onderscheiden is kan verdere determinatie mogelijk maken. Bijna alle motmuggen hebben twee R aders tussen de twee M open cellen. Uitzonderingen zijn Trichomyia urbica en Sycorax silacea. Deze hebben slechts een R ader tussen de twee open M cellen.
De vorm van de antenne met bolvormige lidjes of ui-vormige lidjes (Tribus Telmatoscopini met 8 geslachten en 23 soorten). Dus Psychodinae met geen dakvormige vleugelzetting en geen ui-vormige antennelidjes zijn uit de Tribus Pericomini (6 geslachten, 22 soorten). De Periocomini hebben bolvormige antennelidjes.
De vorm van de oogbrug, = de voorhoofdsruimte tussen de ogen, is een belangrijk kenmerk van een aantal soorten.
De motmuggen vormen als familie een duidelijk herkenbare groep niet gemakkelijk te verwarren met andere Diptera families.